Meer dan zestig studenten buigen zich per semester bij een van de acht Amsterdam Law Clinics over uiteenlopende juridische kwesties als onderdeel van hun masteropleiding rechten. Het zijn zaken die worden aangedragen door externe cliënten, zowel organisaties als particulieren, waarbij de studenten intensief worden begeleid door docenten aan de UvA en externe experts. De studenten kunnen zo ervaring opdoen met onderwerpen uit de praktijk, die variëren van milieuzaken en internationaal strafrecht tot het recht op een eerlijk proces.

Turkse rechtszalen

Voor studenten is het heel indrukwekkend, zegt Elena Deliran, directeur van de Law Clinics aan de Universiteit van Amsterdam. Ze vertelt hoe jaarlijks vijf of zes studenten van de Fair Trial Clinic onderzoeken of gearresteerde journalisten en mensenrechtenactivisten in Turkije een eerlijk proces krijgen. Momenteel is daar een forse stijging van het aantal aanklachten op grond van terrorismewetgeving. 

De studenten bestuderen hoe deze wetgeving zich verhoudt tot de internationale mensenrechtenverdragen die ook voor Turkije gelden. Maar bij de Fair Trial Clinic zien ze daarnaast hoe de wetten in de praktijk uitpakken. Daartoe zijn ze als waarnemers aanwezig in rechtszalen in Istanbul, Ankara of Diyarbakir, samen met een tolk en lokale advocaten. Ze werken daarbij met Trial Watch en de Clooney Foundation for Justice. 

Sjoemelsigaretten en daklozenbeleid

Internationale zaken vinden studenten vaak spannend, zegt jurist Rosa Möhrlein. Ze is coördinator van het onderwijsprogramma waar de Law Clinics onderdeel van vormen. ‘Maar ook in Nederland spelen genoeg kwesties die we aan de kaak stellen.’  

Möhrlein noemt de rechtzaak rond de ‘sjoemelsigaretten’, die volgens een onduidelijke meetmethode minder schadelijk zouden zijn dan een gewone sigaret. In vier jaar tijd werkten zo’n twintig Amsterdamse rechtenstudenten van de Amsterdam European Law Clinic in verschillende teams samen met anti-rookorganisaties, om deze meetmethode aan te vechten. De zaak ging via de Nederlandse rechter naar het Europese Hof van Justitie, waar de studenten in 2022 het gelijk werden gesteld. 

Momenteel onderzoeken studenten bij de Recht en Beleid Clinic hoe de gemeente Amsterdam onderdak en begeleiding aan daklozen organiseert. Want het lijkt erop dat dit daklozenbeleid veel strenger is dan de Nederlandse wetgeving en internationale verdragen hieromtrent. De Clinic doet dit samen met kantoor Binnenstad Advocaten dat zich vooral op de sociale advocatuur richt. 

Het Paul F. van der Heijden Fonds

Het aanbod van de Law Clinics is populair onder studenten, vanwege de kleinschaligheid, de intensieve begeleiding en de unieke ervaring die dit keuzevak biedt. Het is ook een dure vorm van onderwijs. Naast de UvA dragen particuliere fondsen en sponsors bij aan de (hoge) kosten. Een aantal jaren werden de Law Clinics voor een belangrijk deel gefinancierd door het Paul F. van der Heijden Fonds van het Amsterdams Universiteitsfonds. Dit Fonds op Naam werd in 2007 ingesteld bij het afscheid van de toenmalige hoogleraar Arbeidsrecht en rector magnificus Paul van der Heijden. Van der Heijden benadrukt het belang van deze kostbare maar unieke en waardevolle onderwijsvorm. 

‘Mensenrechten hebben altijd mijn interesse gehad, ze zijn een belangrijk deel van mijn vakgebied en ze zijn per definitie internationaal’, zegt Van der Heijden, UvA-alumnus en emeritus hoogleraar Internationaal arbeidsrecht aan de Universiteit Leiden. ‘We moeten studenten stimuleren om internationaal actief te zijn, zodat ze kunnen zien hoe de wereld in elkaar zit. En de cliënten van de Law Clinics zijn bijna altijd belangenorganisaties met weinig geld, die door zo’n studenteninzet enorm goed geholpen worden.’ 

Als hoogleraar Arbeidsrecht hield Van der Heijden zich bij de Verenigde Naties bezig met vakbondsvrijheid. ‘Met een VN-team ging ik naar landen waar vakbondsleiders in de gevangenis zaten, net zoals de studenten van de Fair Trial Clinic.’  Met resultaat, bleek soms. ‘Dan kwam het wel eens voor dat die mensen enige tijd later vrijkwamen.’  

‘Maar niet alleen overheden, ook internationale bedrijven kunnen mensenrechtenschendingen in stand houden. Bijvoorbeeld als ze dwangarbeiders inzetten of kinderarbeid gebruiken. Vanuit een onafhankelijke positie, als hoogleraar, kon ik bedrijven wijzen op het recht, maar ook op hun eigen morele verantwoordelijkheid. Dat is hoe de studenten in de Law Clinics ook te werk gaan.’

Met kennis, ervaring en moreel besef de wereld in

Als jurist dien je ethisch te handelen en een kritische blik op het recht te hebben. Dat is waar de studenten aan de Amsterdam Law Clinics bij uitstek ervaring mee opdoen. 

Ook de colleges in de Law Clinics zijn gericht op de ontwikkeling van de professionele identiteit van de studenten. ‘We leren jonge mensen om te reflecteren op hun eigen positie in het juridische veld, om verschillende perspectieven te zien en om elkaar feedback te geven’, zegt Elena Deliran. Haar collega Rosa Möhrlein: ‘Daarna gaan onze geweldige studenten met kennis, ervaring en moreel besef de wereld in.’