De ziekte van Graves is een heftige aandoening die veroorzaakt wordt door een overactieve schildklier. Patiënten voelen zich gejaagd, alsof de thermostaat van het lichaam te hard staat afgesteld: ze krijgen het warm, soms zelfs met opvliegers, ze worden heel erg moe en ze hebben heel veel honger, maar vallen ondanks het vele eten toch af. Ook psychisch heeft Graves veel impact: sommige patiënten zien zich genoodzaakt om te stoppen met werken.  

De impact van Graves op het dagelijks leven 

‘De klachten bij Graves zijn intens, legt Anne uit. ‘Dit heeft niet alleen lichamelijke, maar ook psychologische gevolgen. Je hebt eigenlijk te veel schildklierhormoon aan boord en dat verstoort allerlei processen in je lichaam.  Soms zijn de verschijnselen zo heftig dat werken niet meer gaat.’ De ziekte treft voornamelijk vrouwen tussen de 30 en 50 jaar oud, vaak zonder duidelijke aanleiding. 

De huidige behandelingen bieden slechts symptoombestrijding. De medicatie die nu wordt gegeven, remt de schildklieractiviteit. In ernstige gevallen wordt de schildklier verwijderd of vernietigd met radioactief jodium. ‘Het probleem is dat deze behandelingen niets doen aan de onderliggende oorzaak,’ benadrukt ze. ‘In de helft van de gevallen komt de ziekte na medicatie gewoon terug.’ 

Hypothese: het darmmicrobioom als sleutel 

Van der Spek richt haar onderzoek op de hypothese dat het darmmicrobioom een rol speelt in het ontstaan van Graves. Ze vermoedt dat bepaalde bacteriën, virussen of andere microben in de darmen zodanig lijken op schildklierreceptoren dat het immuunsysteem in de war raakt en antilichamen aanmaakt die de schildklier overactief maken. ‘We weten dat het darmmicrobioom bij Graves-patiënten anders is dan bij gezonde mensen,’ legt Van der Spek uit. ‘Of die veranderingen de oorzaak of het gevolg van de ziekte zijn is niet duidelijk.’ 

Van der Spek zal met behulp van nieuwe technologieën en computermodellen gaan onderzoeken of de microben in de darm van Graves-patiënten de onderliggende oorzaak zijn van de ziekte omdat zij sterk lijken op de schildklierreceptor. Dit kan een verklaring zijn waarom het immuunsysteem deze cruciale fout maakt. ‘Dit soort modellen zijn eerder succesvol toegepast bij antifosfolipidensyndroom en andere auto-immuunziekten, maar nog niet bij Graves,’ vertelt Van der Spek enthousiast. 

Van symptoombestrijding naar genezing 

Van der Spek hoopt met haar onderzoek niet alleen de oorzaak van Graves beter te begrijpen, maar ook nieuwe mogelijkheden voor behandelingen te ontdekken. ‘Als we weten welke bacteriën een rol spelen, kunnen we ons richten op behandelingen die deze bacteriën elimineren of hun invloed beperken. Dit zou een enorme stap zijn, omdat we dan de ziekte bij de oorzaak aanpakken in plaats van alleen symptomen te bestrijden.’ 

Daarnaast kan het onderzoek bijdragen aan persoonlijke behandelingen. ‘We hopen ook beter te kunnen voorspellen wie goed reageert op medicatie en wie niet. Dat zou betekenen dat we patiënten gerichter kunnen behandelen, wat veel leed en kosten bespaart.’ 

De start van een veelbelovend project 

Van der Spek kreeg voor dit onderzoek een subsidie van het Amsterdam Universiteitsfonds, waarmee ze personeel kan betalen om haar onderzoek te ondersteunen. ‘Ik werk als arts en heb niet veel tijd voor onderzoek. Dankzij deze subsidie kan ik een onderzoeksassistent en een promovendus inzetten om mij te helpen,’ legt ze uit. Het project start zodra de medisch-ethische commissie toestemming geeft om patiënten te includeren. ‘Ik verwacht eind 2025 de eerste resultaten, waarbij we hopelijk een duidelijker beeld hebben van de rol van het darmmicrobioom bij Graves.’ 

Een stap naar de toekomst 

Hoewel er nog veel onbekend is, biedt het onderzoek van Van der Spek hoop voor de toekomst. ‘Graves wordt vaak gezien als een minder belangrijke auto-immuunziekte, maar heeft een enorme impact op het leven van patiënten,’ zegt ze. ‘Ik wil daar verandering in brengen door bij te dragen aan een betere behandeling – misschien zelfs genezing.’