Naessens wil met haar onderzoek inzicht krijgen in deze schoonmaakprocessen en onderzoeken hoe verstoringen hierin bijdragen aan neurologische aandoeningen: ‘In het geval van de ziekte van Alzheimer hoopt een bepaald eiwit zich op tussen de hersencellen. Er zijn eigenlijk drie theorieën over hoe dit Alzheimer-eiwit zich zou ophopen in de hersenen. De ene theorie is dat er te veel eiwit wordt aangemaakt. De andere theorie is dat het te slecht wordt afgebroken in de hersenen en dus niet goed lokaal wordt opgeruimd. De derde theorie stelt dat de afvoer van dit eiwit is verslechterd. Die laatste theorie wil ik verder onderzoeken door te beginnen met de vraag: ‘Hoe voeren de hersenen afvalstoffen af?’ 

De laatste jaren is onderzoek gedaan bij proefdieren. Hierbij werd duidelijk dat vooral rondom de slagaders kokertjes van hersenvocht zitten die constant meebewegen. Met het pulseren van die bloedvaten is dat hersenvocht in die kokertjes continu in beweging en wordt het hersenvocht schoongespoeld. 

Routes en mechanismen waarmee de hersenen afvalstoffen afvoeren in kaart 

Maar hoe? Naessens: ‘Hoe dat precies werkt, weten we niet. Waar zitten die kokertjes nu precies? Hoe staan die met elkaar in verbinding? En met de rest van het lichaam? We weten steeds beter hoe het in het hersenweefsel zelf gaat, maar we weten niet hoe de afvalstoffen uiteindelijk bijvoorbeeld in de lymfeklieren, de lever of in de rest van het lichaam terechtkomen.’ 

Het onderzoek van Naessens brengt de routes en mechanismen waarmee de hersenen afvalstoffen afvoeren in kaart. Hoe hangen de kokertjes rond slagaders samen met andere afvoersystemen in het lichaam, zoals via de neus, ruggengraat of lymfeklieren? In plaats van te werken met proefdieren, richt Naessens’ project zich op menselijke, overleden donoren. De keuze voor overleden lichamen is gemaakt omdat deze meer mogelijkheden bieden om op gedetailleerd niveau via MRI- en CT-scans naar hersens te kijken. ‘Daarvoor gebruiken we een contrastmiddel dat we inspuiten in de hersenen, wat in levende mensen te ingrijpend zou zijn.’ Ook na de scans hebben overleden lichamen voordelen: ‘Op het moment dat de scans klaar zijn, halen we de hersenen eruit en die snijden we dan in nog kleinere plakjes. En dan gaan we dus echt in heel veel detail naar al die kokertjes kijken,’ licht Naessens toe. 

Samenwerking met andere specialismen  

De grootste uitdaging ligt in de samenwerking met andere specialismen. Omdat de hersenen en het omliggende weefsel na overlijden snel beginnen te veranderen, moeten scans en experimenten zo snel mogelijk worden uitgevoerd. Dit vereist nauwe coördinatie tussen verschillende afdelingen zoals pathologie, radiologie en anatomie. ‘Ik word door de afdeling anatomie gebeld als er iemand binnen is gekomen die voldoet aan het profiel (onder meer niet overleden aan een neurologische aandoening), dan ga ik bellen naar de pathologie. Is er iemand beschikbaar om mij te helpen? Is de ruimte beschikbaar en dan nog bellen naar de radiologie. Is er iemand die mij kan helpen die dag met het beoordelen van de scans?’ 

Inzicht in hoe schoonmaakprocessen worden verstoord bij aandoeningen als Alzheimer  

Het AUF Startstipendium is een essentiële stap voor dit onderzoek. Hoewel het niet voldoende is om haar volledige onderzoek te financieren, stelt het Naessens in staat om een goede basis te leggen en extra financiering te zoeken: ‘Dit startstipendium dekt onder andere de kosten voor het gebruik van laboratoriumbenodigdheden en honoraria van ondersteunend personeel.’ Het onderzoek van Naessens kan op meerdere vlakken baanbrekend zijn. Het draagt bij aan een beter begrip van hoe afvalstoffen in gezonde hersenen worden afgevoerd. ‘Als we dit systeem beter begrijpen, kan dat helpen bij het behandelen van ziektes die te maken hebben met de ophoping van afvalstoffen in de hersenen, zoals de ziekte van Alzheimer en Parkinson.’